Nhiều trường đưa STEM vào giảng dạy với kỳ vọng tăng hứng thú và năng lực thực hành cho học sinh, nhưng hiệu quả thực tế vẫn còn khác nhau do thiếu đào tạo, thiết bị và cách triển khai chưa đồng bộ.
Hiệu quả chưa đồng đều giữa các trường
STEM không còn là khái niệm xa lạ trong giáo dục phổ thông, mà đang dần trở thành trải nghiệm quen thuộc trong nhiều lớp học. Dù mang lại cơ hội học đi đôi với hành cho học sinh, nhưng hiệu quả thực tế của mô hình này vẫn chưa đồng đều.
Giáo viên Trường THCS & THPT M.V. Lô-mô-nô-xốp (Hà Nội) hướng dẫn học sinh thực hành với các mô hình robot, thiết bị công nghệ, khơi dậy tư duy sáng tạo và niềm say mê khoa học.
Ghi nhận tại Trường THCS & THPT M.V. Lô-mô-nô-xốp (Hà Nội), các tiết học STEM mang đến trải nghiệm mới mẻ, khơi dậy tư duy sáng tạo và niềm say mê khoa học. Học sinh được thực hành trực tiếp với các mô hình robot, thiết bị công nghệ, từ đó rèn luyện kỹ năng giải quyết vấn đề và tư duy logic.
Em Nguyễn Linh Đan, học sinh lớp 6 chia sẻ: "Em được tự tay lắp từng chi tiết, lập trình để robot hoạt động đúng theo ý tưởng của mình. Hoạt động này giúp em hiểu cách máy móc vận hành và rèn luyện kỹ năng tư duy logic".
Trao đổi với phóng viên Báo Xây dựng, thầy Nguyễn Quang Tùng, hiệu trưởng nhà trường cho biết: Trường đã triển khai STEM từ năm 2015, với hướng đi lâu dài và bài bản, dưới sự hướng dẫn của "Liên minh STEM" cùng đội ngũ giáo viên giàu kinh nghiệm. Trong những năm đầu, STEM chủ yếu được triển khai thông qua các câu lạc bộ khoa học, kết hợp liên môn giữa khoa học, công nghệ, âm nhạc, mỹ thuật, lịch sử và văn học nhằm tạo chương trình học tích hợp, thu hút học sinh.
Việc đưa STEM vào các tiết học chính khóa là bước chuyển quan trọng. Hiện nay, chương trình STEM được triển khai hoàn toàn bởi đội ngũ giáo viên nhà trường, không thuê trung tâm bên ngoài và học sinh không phải đóng thêm phí. Nhà trường cũng đầu tư phòng học STEM với kinh phí khoảng 500 triệu đồng, trang bị đầy đủ thiết bị phục vụ giảng dạy, trong đó nhiều sản phẩm do giáo viên và học sinh tự nghiên cứu, sáng tạo.
Đánh giá hiệu quả, thầy Tùng nhấn mạnh: chương trình đã khơi dậy tinh thần ham học hỏi và năng lực tự học của học sinh. Trong 5 năm gần đây, học sinh nhà trường liên tục đạt giải tại các cuộc thi khoa học kỹ thuật cấp thành phố. Tuy nhiên, các dự án khoa học chất lượng cao thường đòi hỏi kinh phí lớn. Việc tổ chức thực hành thường xuyên kéo theo nhu cầu mua sắm trang thiết bị và vật tư tiêu hao, gây áp lực tài chính.
Về giải pháp, thầy Tùng cho biết: "Với học sinh ít hứng thú môn khoa học tự nhiên, giáo viên phải linh hoạt phân công nhiệm vụ và tạo điều kiện để các em tham gia các hoạt động tích hợp về lịch sử, văn học, mỹ thuật, âm nhạc… nhằm phát huy thế mạnh từng học sinh".
Học sinh Trường Tiểu học Thành Công thực hành STEM, hợp tác sáng tạo sản phẩm từ vật liệu đơn giản.
Ba yếu tố quyết định hiệu quả STEM
Từ thực tiễn triển khai tại nhiều cơ sở giáo dục, STEM đã cho thấy tín hiệu tích cực trong đổi mới phương pháp dạy và học. Tuy nhiên, tạo hứng thú hay tổ chức hoạt động trải nghiệm thôi là chưa đủ. STEM cần cách tiếp cận bài bản, phù hợp với từng cấp học và điều kiện cụ thể của mỗi trường.
Nhà giáo Phạm Minh Thảo, Hiệu trưởng Trường Tiểu học Thành Công B (phường Giảng Võ, Hà Nội) chia sẻ: "Qua quá trình giảng dạy, tôi nhận thấy học sinh tiểu học hứng thú hơn nhiều với các tiết học STEM so với hình thức truyền thống. Các em tích cực tham gia hoạt động trải nghiệm, chủ động trao đổi ý tưởng trong nhóm, đặt nhiều câu hỏi liên quan đến bài học và bày tỏ mong muốn tiếp tục thử nghiệm, cải tiến sản phẩm. Nhiều em vốn ít phát biểu trong lớp cũng trở nên tự tin hơn khi được tham gia các hoạt động mang tính thực hành".
Theo bà Thảo, việc tổ chức dạy học theo hướng tích hợp, gắn kiến thức với tình huống thực tiễn phù hợp với đặc điểm tâm lý và nhu cầu học tập của học sinh tiểu học mang lại hiệu quả rõ rệt. STEM giúp hình thành năng lực cốt lõi như tư duy giải quyết vấn đề, kỹ năng quan sát, hợp tác, đồng thời phát triển tư duy khoa học thông qua quan sát, dự đoán, thử nghiệm và điều chỉnh.
Các hoạt động nhóm cũng giúp học sinh biết lắng nghe, trao đổi, phân công nhiệm vụ và phối hợp với bạn bè, thay vì làm việc cá nhân như trước đây. Tuy nhiên, hiệu quả chỉ rõ nét khi bài học được thiết kế phù hợp, có mục tiêu cụ thể, và giáo viên giữ vai trò định hướng, hỗ trợ kịp thời.
Bà Thảo cũng lưu ý những khó khăn trong triển khai STEM tại bậc tiểu học như: thời lượng tiết học hạn chế, sự chênh lệch năng lực và kỹ năng của học sinh, khối lượng công việc chuẩn bị học liệu và đồ dùng thực hành lớn, đặc biệt với giáo viên lần đầu triển khai, điều kiện cơ sở vật chất chưa đồng đều. Dù vậy, yếu tố quyết định vẫn là năng lực tổ chức dạy học của giáo viên và sự linh hoạt với điều kiện thực tế của từng trường.
Các chuyên gia giáo dục nhận định, để STEM phát huy giá trị, cần tập trung vào ba yếu tố then chốt: Đầu tiên, đào tạo giáo viên về phương pháp dạy học theo dự án, tư duy thiết kế và đánh giá năng lực.
Thứ hai, thiết kế hoạt động "vừa sức", gắn trực tiếp với kiến thức môn học, tránh chạy theo mô hình phức tạp hoặc thiết bị đắt tiền.
Cuối cùng, tận dụng nguồn lực cộng đồng, như doanh nghiệp công nghệ, trường đại học, trung tâm khoa học, nhằm hỗ trợ tài nguyên và tư vấn chuyên môn.
STEM là hướng đi phù hợp để phát triển năng lực khoa học và tư duy cho học sinh. Tuy nhiên, hiệu quả thực sự không nằm ở mô hình đẹp hay thiết bị hiện đại, mà phụ thuộc vào cách bài học được thiết kế và triển khai. Khi chú trọng chất lượng thay vì phong trào, nó trở thành công cụ giúp học sinh hiểu sâu kiến thức và vận dụng vào đời sống, đúng với mục tiêu giáo dục phổ thông hiện nay.
Việc đảm bảo mọi học sinh đều được tiếp cận công nghệ là yếu tố then chốt. Như Tổng Bí thư Tô Lâm từng nhấn mạnh trong chuyến thăm các cơ sở giáo dục đào tạo chất lượng cao của Hà Nội: "Trong bất cứ hoàn cảnh nào, không để học sinh nào bị bỏ lại phía sau".
Hiện nay, một số trường đã tập trung xây dựng phòng học STEM hiện đại, phòng lab công nghệ tích hợp lập trình, robotics, sử dụng bảng tương tác điện tử, phần mềm học tập trực tuyến và các nền tảng quản lý học sinh điện tử.
